Văn hóa Việt Nam của chúng
ta vô cùng phong phú. Một trong những nguồn phong phú vô ngàn mà trên thế giới
không ai có, đó là ý nghĩa về dấu hỏi ngã Thật thế, dấu hỏi ngã trong tiếng Việt
đóng một vai trò quan trọng. Viết sai dấu hỏi ngã sẽ làm đảo ngược và có khi vô
cùng tai hại cho văn chương và văn hóa Việt Nam.
Chúng tôi xin đơn cử một
vài trường hợp như sau: Danh từ nhân sĩ, chữ sĩ phải được viết bằng dấu ngã để
mô tả một vị chính khách có kiến thức văn hóa chính trị... , nhưng nếu vô tình
chúng ta viết nhân sỉ, chữ sỉ với dấu hỏi thì ý nghĩa của danh từ nhân sĩ sẽ bị
đảo ngược lại, vì chữ sĩ với dấu hỏi có nghĩa là nhục sĩ và như vậy sẽ bị trái
nghĩa hoàn toàn.
Một chữ thông thường khác
như là hai chữ sửa chữa, nếu bỏ đi dấu hỏi ngã sẽ có nhiều ý khác nhau: sửa chữa
(sửa dấu hỏi, chữa dấu ngã) tức là chúng ta sửa lại một cái gì bị hư hỏng, thí
dụ sửa chữa xe hơi. Nhưng nếu cho dấu ngã vào thành chữ sữa và dấu hỏi trên chữ
chửa tức có nghĩa là sữa của những người đàn bà có thai nghén.
Bài viết này nhằm mục đích
đóng góp một vài qui luật về dấu hỏi ngã của tiếng mẹ đẻ Việt Nam chúng ta.
Dấu hỏi ngã được căn cứ vào
ba qui luật căn bản: Luật bằng trắc, chữ Hán Việt và các qui luật ngoại lệ.
A. Luật bằng trắc:
Qui luật bằng trắc phải được
hiểu theo ba qui ước sau.
1. Luật lập láy
Danh từ lập láy tức là một
chữ có nghĩa nhưng chữ ghép đi theo chữ kia không có nghĩa gì cả.
Thí dụ: vui vẻ, chữ vui có
nghĩa mà chữ vẻ lại không nghĩa, chữ mạnh mẽ, chữ mạnh có nghĩa nhưng chữ mẽ lại
không hề mang một ý nghĩa nào hết, hoặc chữ lặng lẽ, vẻ vang...
2. Luật trắc
Không dấu và dấu sắc đi
theo với danh từ lập láy thì chữ đó viết bằng dấu hỏi (ngang sắc hỏi).
Thí dụ:
Hớn hở: chữ hớn có dấu sắc,
thì chữ hở phải là dấu hỏi.
Vui vẻ: chữ vui không dấu, thì
chữ vẻ đương nhiên phải dấu hỏi.
Hỏi han: chữ han không dấu,
như thế chữ hỏi phải có dấu hỏi.
Vớ vẩn: chữ vớ là dấu sắc
thì chữ vẩn phải có dấu hỏi.
Tương tự như mắng mỏ, ngớ
ngẩn, hở hang,...
3. Luật bằng
Dấu huyền và dấu nặng đi
theo một danh từ lập láy thì được viết bằng dấu ngã (huyền nặng ngã).
Thí dụ:
Sẵn sàng: chữ sàng có dấu
huyền thì chữ sẵn phải là dấu ngã.
Ngỡ ngàng: chữ ngàng với dấu
huyền thì chữ ngỡ phải để dấu ngã.
Mạnh mẽ: chữ mạnh có dấu nặng,
do đó chữ mẽ phải viết dấu ngã.
Tương tự như các trường hợp
lặng lẽ, vững vàng,...
B. Chữ Hán Việt:
Văn chương Việt Nam sử dụng
rất nhiều từ Hán Việt, chúng ta hay quen dùng hằng ngày nên cứ xem như là tiếng
Việt hoàn toàn. Thí dụ như các chữ thành kiến, lữ hành, lãng du, viễn xứ,... tất
cả đều do chữ Hán mà ra.
Đối với chữ Hán Việt được sử
dụng trong văn chương Việt Nam, luật về đánh dấu hỏi ngã được qui định như sau:
Tất cả những chữ Hán Việt
nào bắt đầu bằng các chữ D, L, M, N và V đều viết bằng dấu ngã, các chữ Hán Việt
khác không bắt đầu bằng năm mẫu tự này sẽ được viết bằng dấu hỏi.
Thí dụ:
Dĩ vãng: hai chữ này phải
viết dấu ngã vì dĩ vãng không những là hán tự mà còn bắt đầu bằng chữ D và V.
Vĩ đại: vĩ có dấu ngã vì chữ
vĩ bắt đầu với mẫu tự V.
Ngẫu nhiên: chữ ngẫu dấu
ngã vì áp dụng qui luật Hán Việt nói trên.
Lẽ phải: lẽ dấu ngã vì chữ
L, phải dấu hỏi vì có chữ P.
Tư tưởng: chữ tưởng phải viết
dấu hỏi vì vần T đứng đầu.
Tương tự như: lữ hành, vĩnh
viễn,...
C. Các qui ước khác:
1. Trạng từ (adverb)
Các chữ về trạng từ thường
viết bằng dấu ngã.
Thí dụ:
Thôi thế cũng được.Trạng từ
cũng viết với dấu ngã.
Xin anh đừng trách em nữa.
Trạng từ nữa viết với dấu ngã.
Chắc anh đã mệt lắm rồi. Trạng
từ đã viết với dấu ngã.
2. Tên họ cá nhân và quốc
gia
Các họ của mỗi người và tên
của một quốc gia thường được viết bằng dấu ngã.
Thí dụ:
Đỗ đình Tuân, Lữ đình
Thông, Nguyễn thị ngọc Yến...
Các chữ Đỗ, Lữ, Nguyễn đều
viết bằng dấu ngã vì đây là danh xưng họ hàng.
Nước Mỹ, A phú Hãn,... Các
chữ Mỹ và Hãn phải viết bằng dấu ngã vì đây là tên của một quốc gia.
3. Thừa trừ
Một qui ước thừa trừ ta có
thể dùng là đoán nghĩa để áp dụng theo luật lập láy và bằng trắc nói trên.
Thí dụ:
Anh bỏ em đi lẻ một mình.
Chữ lẻ viết dấu hỏi vì từ chữ lẻ loi mà ra, chữ loi không dấu nên chữ lẻ viết với
dấu hỏi.
Anh này trông thật khỏe mạnh,
chữ khỏe ở đây có dấu hỏi vì do từ khỏe khoắn mà ra, khoắn dấu sắc thì khỏe phải
dấu hỏi.
D. Kết luận
Văn chương là linh hồn của
nền văn hóa, viết sai dấu hỏi ngã có thể làm sai lạc cả câu văn, đó là chưa kể
đến nhiều sự hiểu lầm tai hại cho chính mình và người khác cũng như các việc trọng
đại. Không gì khó chịu cho bằng khi đọc một cuốn truyện hay nhưng dấu hỏi ngã
không được chỉnh tề.
Sưu tầm